Praten over een gezonde leefstijl is populair. Hippe televisie en internet spotjes, voorlichtingscampagnes, reclame voor coaches en fitness electronica; overal worden we herinnerd aan wat we allemaal zouden moeten doen en laten voor onze lichamelijke en geestelijke gezondheid. Bij Plusminus is het in het magazine ook een terugkerend thema. Dat is logisch, want een ongezonde leefstijl heeft negatieve consequenties die moeilijk te overschatten zijn.
Ondanks alle media-aandacht wil het vaak niet echt lukken om alle gezondheidsadviezen daadwerkelijk op te volgen. De gangbare moderne leefstijl, met de continue beschikbaarheid van voedsel en een dag invulling die zich grotendeels zittend afspeelt, sluit niet aan bij hoe het lichaam evolutionair is ontwikkeld. Ons lichaam is vooral gebouwd om in tijden van overvloed energie te op te slaan en te besparen voor een latere periode van mogelijke schaarste. Daar zit geen maximum aan. Met de gangbare westerse leefstijl waarbij er geen periodes van echte schaarste meer voorkomen en er nauwelijks zware lichamelijke arbeid wordt verricht ontstaat er makkelijk een disbalans tussen wat er aan energie binnenkomt, en hoeveel er wordt gebruikt. Daardoor raakt de afstelling van bijvoorbeeld de stofwisseling, het microbioom in de darm, de bloeddruk, stolling, hormoonhuishouding en het immuunsysteem in de war.
Met als gevolg: een grote en groeiende groep mensen kampt met leefstijl gerelateerde chronische ziekten zoals fors overgewicht, hart- en vaatziekten, diabetes type II (suikerziekte), hoge bloeddruk en bepaalde soorten kanker. Voor mensen met een bipolaire stoornis geldt dit ook. Door verhoogde kwetsbaarheid voor gezondheidsproblemen, worden zij zelfs extra hard getroffen. De gemiddelde levensverwachting is dan ook 10-15 jaar korter dan het gemiddelde van de hele bevolking.
Mogelijke verklaringen hiervoor zijn: de ziekte zelf, de vaak ongezondere leefstijl waarbij obesitas en middelenmisbruik (waaronder roken en alcohol) vaker voorkomen, een suboptimale leefomgeving met weinig sociale inbedding, en de bekende bijwerkingen van medicijnen die vaak bij een bipolaire stoornis worden ingezet. Bovendien lijkt, in de beleving van mensen met een bipolaire stoornis, aandacht voor gezonde voeding en voldoende bewegen tijdens een depressie vaak zinloos, en tijdens een manie onnodig. Door deze kwetsbaarheden is het belang om serieus aan een gezonde leefstijl te werken groter, maar het is het zeker niet makkelijker om het daadwerkelijk te doen.
Wat is er eigenlijk bekend over het voedingspatroon en de mate van bewegen bij mensen met een bipolaire stoornis? Helaas blijkt daar weinig informatie over te vinden. Vandaar onze wens naar meer inzicht hierin. Daarover later meer.
Wat is gezonde voeding?
Het antwoord op de vraag ‘wat is gezonde voeding?’ lijkt net zo modegevoelig als kleding. Om de zoveel tijd worden de adviezen wegens voortschrijdend inzicht aangepast, maar een aantal inzichten blijft overeind: kies voor afwisselende voeding met veel groente, eiwit en vezels, weinig verzadigd vet en suiker, en qua hoeveelheid niet meer dan je nodig hebt. Het simpelste advies is: eet gevarieerd en je moet kunnen herkennen wat het is (zowel op je bord als op het etiket). Dit betekent natuurlijke producten zonder uitgebreide bewerking. Zo blijven essentiële voedingsstoffen behouden, en komen zij in de juiste combinaties voor om optimaal opgenomen en verwerkt te worden.
De Gezondheidsraad heeft de Richtlijnen Goede Voeding 20151 opgesteld, waarin de huidige inzichten in wat goede voeding inhoudt staan. Daar is de Schijf van Vijf2 van het Voedingscentrum op gebaseerd, die een betrouwbaar uitgangspunt vormt bij voedingsadviezen. De mate waarin gezonde
voedingsstijlen in de praktijk worden nagevolgd weten we niet. Onder andere hierin zouden we graag meer inzicht willen krijgen.
Wat is voldoende bewegen?
Voor een gezonde leefstijl is niet alleen gezonde voeding, maar ook voldoende beweging essentieel. Een veelal zittend bestaan heeft grote (directe- en indirecte) gevolgen voor zowel de lichamelijke als geestelijke gezondheid. Heel Nederland zit te vaak en te veel. Voldoende beweging verhoogt de weerstand, productiviteit en creativiteit, vermindert stress en verbetert de stemming. Daarnaast stimuleert het de aanmaak van nieuwe hersencellen. Bewegen helpt ook om verstoorde stofwisseling zoals diabetes Type II (suikerziekte) en te hoog cholesterol te verbeteren, en hoge bloeddruk te verlagen.
Uit onderzoek onder mensen met obesitas, die meededen aan een ‘voeding en bewegen interventie’, bleek dat na een aantal weken gezonder eten en meer bewegen op metingen zoals cholesterol, vet en glucose in het bloed, en ook algehele conditie en bloeddruk al waren verbeterd. Deze verbetering trad ook op als de doelen qua gewichtsverlies tegenvielen. Ook voor de hersenen is regelmatig bewegen goed: het beschermt tegen cognitieve achteruitgang en verkleint het risico op verschillende hersenaandoeningen, bijvoorbeeld dementie, beroerte en depressie. Tijdens een drukke fase helpt bewegen bovendien om op een gezonde manier met onrust om te gaan.
Bewegen betekent in deze context niet per se fanatiek sporten, maar gedurende de dag regelmatig opstaan om te lopen, de trap nemen in plaats van de lift, en regelmatig matig intensief bewegen. Hierbij valt te denken aan een dagelijks ommetje te wandelen of te fietsen. Voor een gunstig effect op het immuunsysteem is het advies om minstens een half uur aaneengesloten matig intensief in te spannen (bijvoorbeeld wandelen, fietsen, tuinieren). Intensief sporten mag natuurlijk ook, maar ook dan geldt: blijf in de loop van de hele dag bewegen!
Theorie versus praktijk
Fijne adviezen, maar hoe volg je ze op? Onder de algemene bevolking blijkt het al knap lastig om hier volledig aan te voldoen. Voor mensen met een bipolaire stoornis is dit zo mogelijk nog lastiger. Bijwerkingen van medicijnen, een instabiele stemming en niet altijd even veel sociale of professionele steun, het zijn allemaal factoren die het lastiger maken. Idealiter zouden hier hulpprogramma’s voor moeten zijn, maar specifiek gericht op mensen met een bipolaire stoornis bestaan die nauwelijks.
Graag uw hulp, want Meten is Weten!
Hoewel het probleem groot is, is het aanbod aan ondersteuning gericht op leefstijl voor mensen met een bipolaire stoornis uiterst karig. Als Plusminus willen we daar iets aan doen. Om een beter beeld te krijgen hoe mensen met een bipolaire stoornis omgaan met voeding en bewegen hebben we een vragenlijst ontwikkeld.
Alleen als veel mensen de vragenlijst invullen hebben we voldoende resultaten om er echt iets over te zeggen. Maak gebruik van uw invloed!
Waar gaat het onderzoek over?
De vragenlijst gaat in op voedingspatronen, bewegen, gewicht en huidige en gewenste begeleiding. Hierbij valt te denken aan voedingspatroon, gewichtstoename door medicijnen, of het lukt om voldoende te bewegen, en andere factoren die helpen of juist tegenwerken om een gezonde leefstijl op te bouwen en te behouden.
Voor wie?
Mensen met een bipolaire stoornis. Mocht u dit als naaste lezen, kunt u ons helpen door uw naaste de vragenlijst in te laten vullen.
Hoe doet u mee?
Klik om op onderstaande link om de vragenlijst te starten:
https://tinyurl.com/voedingbewegen
Invullen van de vragenlijst kost gemiddeld 15 minuten.
Deelname is anoniem, er worden geen persoonsgegevens gevraagd.
Wat gebeurt er met de resultaten?
De uitkomsten van de vragenlijst zullen worden gebruikt om te inventariseren waar de kracht, kennislacunes en knelpunten liggen. Hiermee kunnen we als patiëntenvereniging, en in gesprekken met zorgprofessionals en beleidsmakers, ondersteuning bieden bij verbetering van programma’s gericht op een gezonde leefstijl. De resultaten worden ook binnen Plusminus gepubliceerd.
Vragen over deze vragenlijst? Email: helenevangorsel@plusminus.nl
Referenties en aanvullende informatie
1 www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2015/11/04/richtlijnen-goede-voeding-2015
2 www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/achtergronden-schijf-van-vijf.aspx
Mariette Houwert-Zuidema & Helene van Gorsel